Dyftong

Dyftong, dwugłoska (stgr. δίφθογγος diphthongos „dwubrzmiący”) – pojedyncza samogłoska (na ogół długa) o zmiennym przebiegu artykulacji, co sprawia, że ucho ludzkie słyszy dwa dźwięki, mimo że są one zespolone niejako w jeden i mają właściwości pojedynczej samogłoski.

Najczęściej występują dyftongi , , , , , . W języku polskim przykładami występowania dyftongów są wyrazy: maj, automat, Europa i wiele innych, pochodzących z greki i łaciny. Dyftong /aɪ/ występuje np. w niemieckim wyrazie leider, gdzie jest oznaczony dwiema literami ei; dyftong słychać w angielskim gray itd.

Dwugłoski, stanowiąc połączenie dwóch dźwięków samogłoskowych, są z natury rzeczy niestabilne i mają tendencje do przekształcania się w pojedyncze samogłoski (monoftongi). Proces taki nazywa się monoftongizacją. Dwugłoski mogą jednak również powstawać z monoftongów w wyniku dyftongizacji.

Wyróżnia się dyftongi wstępujące, w których pierwsza samogłoska jest niezgłoskotwórcza (typu ) i dyftongi zstępujące (typu ). Oprócz dyftongów mogą istnieć tryftongi, czyli grupy trzech samogłosek wymawianych jak jedna.

Angielski

W języku angielskim (w standardzie wymowy Received Pronunciation) wyróżnia się 8 dyftongów, które dzieli się na dwie grupy (patrz tabelka). Dyftong to dźwięk składający się z ruchu, „ślizgu” od jednej samogłoski do innej. Pierwsza samogłoska jest: dłuższa (trwa ok. 3/4 całego dyftongu), mocniejsza i głośniejsza. Nazwy grup związane są z samogłoską, która kończy dyftong:

• centrujące (center, „środek”) – ruch w tych dyftongach jest skierowany do ə (szwa), która jest w centrum diagramu głosek,
• zstępujące (ending; end, „koniec”) – dyftongi te kończą się na ɪ lub ʊ.

W rzeczywistości, produkując dyftong, podczas „ślizgu” – startując z pierwszej samogłoski – nie powinno się dotrzeć do dźwięku drugiej samogłoski. W przeciwnym razie dyftong ten brzmi nienaturalnie i staje się dwiema, oddzielnymi samogłoskami.

Istnieje tendencja do zmiany dyftongów z grupy centering na długie samogłoski – np. → (tour: → . Dwugłoski te nie istnieją w wymowie amerykańskiej, gdzie omawiany wyraz brzmi ).

Czeski

W języku czeskim istnieją trzy dyftongi:

• jak w auto (niemal wyłącznie w słowach obcego pochodzenia),
• jak w euro (tylko w słowach obcego pochodzenia),
• jak w koule.

Grupy samogłosek ia, ie, ii, io oraz iu w obcych słowach nie są uznawane za dyftongi, wymawiane są jak , czyli z pomiędzy samogłoskami.

Fiński

W języku fińskim występują następujące dyftongi:

Hiszpański

W języku hiszpańskim występują dyftongi wstępujące (diptongo creciente) i zstępujące (diptongo descreciente):

Koreański

Dyftongi języka koreańskiego to:

• ㅑ czytane jak polskie „ja” w wyrazie „jajko”
• ㅒ , ㅖ czytane jak polskie „je” w wyrazie „jest”
• ㅕ czytane jak polskie „jo” w wyrazie „majowy”
• ㅘ czytane jak polskie „ła” w wyrazie „ławka”
• ㅙ , ㅚ , ㅞ czytane jak polskie „łe” w wyrazie „łezka”
• ㅛ czytane jak polskie „jo”, lecz z ustami złożonymi w „dzióbek”
• ㅝ czytane jak polskie „ło” w wyrazie „łowca”
• ㅟ czytane jak polskie „łi” lub angielskie „we”
• ㅠ czytane jak polskie „ju” w wyrazie „już”
• ㅢ czytane jak polskie „yi”, lecz z krótkim y i naciskiem na i

Niderlandzki

Dyftongi języka holenderskiego to:

• jak w eikel, ijs
• jak w koude
• jak w huis

Niemiecki

Dyftongi języka niemieckiego to:

• czytane jak polskie „aj” z j nieco osłabionym w wyrazie „maj” . Przykład w języku niemieckim: sein ;
• czytane jak polskie „au” w wyrazie „pauza”. Przykład w języku niemieckim: Haus ;
• czytane jak polskie „oj” z j nieco osłabionym w wyrazie „pojnik”. Przykład w języku niemieckim: heute ;
• czytane jak polskie „uj” np. pfui .

Samogłoski długie , mają czasem wymowę dyftongiczną: , .

Zobacz hasło dyftong w Wikisłowniku