Bu yazıda farklı alanlarda ilgi ve tartışma konusu olan Meddah konusu ele alınacaktır. Meddah büyük beklentiler yaratan, hem uzmanların hem de hayranların merakını uyandıran bir konu. Tarih boyunca, Meddah'in toplumun çeşitli yönleri üzerinde önemli bir etkisi olmuştur ve bu konuyla ilgisi günümüzde çalışma ve araştırma konusu olmaya devam etmektedir. Ayrıntılı ve kapsamlı bir analiz aracılığıyla, bu konuda kapsamlı ve zenginleştirici bir vizyon sağlamak amacıyla Meddah'e ilişkin farklı yaklaşımlar ve bakış açıları araştırılacaktır.
Meddah (Arapça: مداح, meddâh), kıssahan veya şehnâmehân. Meddahın sözcük anlamı çok öven olup ilk başlarda İslam Peygamberi Muhammed zamanını öven kişileri ifade ederken zamanla topluluk önünde halk hikâyesi anlatan kişi anlamına dönüşmüştür. Araplarda bu kimselere “kāss” (çoğulu: kussâs), “kassâs, İranlılarda ve Osmanlı Türklerinde ise “kıssahân” ve “şehnâmehân” denmiştir.
Tarihçe
Meddah, Arapça مدخ kökünden türetilmiş bir mübalağalı ism-i faildir, çok öven (kişi) anlamına gelir. İlk kullanımının İslam pergamberi Muhammed'i savunan şiirler yazmış Hassan bin Sabit'e hitaben kullanıldığı kaydedilmiştir.
Mekan ve kostüm
Kişiler, anlatılarını Osmanlı sarayında, şehir ve kasabalarda ve kahvehanelerde aktarırlardı. Özel bir anlatım yeri yoktur ve çoğunlukla kahvehanelerde anlatırlar.
Meddah olayları canlandırırken seyircinin rahatça görebileceği şano türü yüksek bir yere oturur. Bir eline değnek alırdı. Bu değnekle dinleyicilerin dikkatini toplar, at, eşek vb. hayvanların anlatımı sırasında kullanır. Mendili taklit yaparken sesini farklılaştırmak için kullanır. Omzunda büyükçe bir mendil ya da makrame bulunur ve bunu kadın taklidi yaparken başörtüsü olarak örter.
Sözel anlatı
Meddahın anlatısını, günlük yaşamdaki olaylar, masallar, destanlar, öyküler ve efsaneler oluşturur. Ferhat ile Şirin, Leyla ile Mecnun, Arzu ile Kamber başlıcası olmak halk hikâyelerini, gerçek olayları, duyumlarını tekrar kurgulayarak aktarır. En heyecanlı yerinde anlatıya ara verip izleyicilerden para toplar.
Oyunun başlangıcında ve bitişinde kalıplara başvurur. Örneğin; Başlarken şu kalıp kullanılır:
“
Sühensâz-ı gülistan-ı nezaket
Nihâl-i gonce-i bağ-ı zerafet
Söyledikçe sergüzeşti verir bezme letafet
Dinle imdi bende-i âcizden hoş bir hikâyet.
„
Karakterler tanıtılıp şu uyarıda bulunulur:
“
İsim isme, kisip kisbe,semt semte benzer, geçmiş zaman söylenir, yalan gerçek vakit geçer.
„
Sonda da şu kalıp kullanılır:
“
Bu kıssadır bir mecmua kenarında kaydolunmuş, biz de gördük söyledik. Sakiye sohbet kalmazmış baki. Her ne kadar sürçülisan ettikse affola, inşallah gelecek defa daha güzel bir hikâye söyleriz.
